ΟΙ ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ (1453-1821)
Για τα 200 χρόνια από την Ελληνική επανάσταση του 1821
Νεομάρτυρες
Με τον όρο αυτόν δεν γίνεται κάποιος αξιολογικός διαχωρισμός των Αγίων. Οι Νεομάρτυρες δεν υστερούν σε τιμή και δόξα από τους αρχαίους μάρτυρες της Εκκλησίας απλώς τους προσδίδετε αυτός ο χαρακτηρισμός ώστε να συγκεκριμενοποιηθεί η χρονική περίοδος του μαρτυρίου τους. Ως διαχωριστική γραμμή τίθεται κυρίως η άλωση της Βασιλεύουσας. Από τότε και μέχρι σήμερα όσοι υπογράφουν με το αίμα τους την μαρτυρία της πίστεως και της αγάπης τους προς τον Χριστό ονομάζονται Νεομάρτυρες.
Στην εποχή της Τουρκοκρατίας οι Νεομάρτυρες εκτός από την Χάρη και ευλογία προς τους Πιστούς αναπτέρωναν και στήριζαν τις ελπίδες τους. Ήταν η περίτρανη απόδειξη πως όσο δυνατός και αδυσώπητος να ήταν ο κατακτητής δεν μπορούσε με καμία δύναμη να υποδουλώσει τις ψυχές των Ορθοδόξων Ρωμιών.
Το πρωταρχικό ερώτημα που τίθεται είναι: ποιες αιτίες υποχρέωσαν, εξανάγκασαν ή οδήγησαν ένα ποσοστό του ελληνικού λαού να θυσιάσει στο όνομα του Χριστού το πολυτιμότερο του αγαθό, τη ζωή του, και γιατί;
Ο τρόπος θανάτωσης των Νεομαρτύρων ποίκιλλε, ανάλογα με την απόφαση του εκάστοτε ιεροδικαστή. Εκείνο που άμεσα μας ενδιαφέρει είναι ότι και αυτός χρησιμοποιούνταν ως έσχατη ευκαιρία για εκφοβισμό και ως ελπίδα για «μετάνοια» του θύματος. Μερικοί από τους ποικιλόμορφους τρόπους εξόντωσης των Νεομαρτύρων ήταν: α) διαπόμπευση και μετά εκτέλεση, β) ραβδισμός μέχρι θανάτου, γ) απαγχονισμός, δ) αποκεφαλισμός, ε) κατατεμαχισμός, στ) αργή σφαγή, σούβλισμα και περιστροφή στην πυρά ή κάψιμο στη φωτιά κ.λπ..
Το δεύτερο ερώτημα αφορά στην κοινωνική θέση και το πνευματικό επίπεδο των Νεομαρτύρων. Μήπως όλοι ήταν ιερωμένοι και, επομένως, «στρατευμένοι» και δογματικά προσηλωμένοι και αφοσιωμένοι στα θρησκευτικά τους πιστεύω, για τα οποία θυσιάστηκαν; Για να απαντήσουμε στο ερώτημα αυτό θα παραθέσουμε ένα απόσπασμα από έναν ενδεικτικό πίνακα των Νεομαρτύρων κατά χρονολογική σειρά. Ο πίνακας καταρτίστηκε με βάση τη βιβλιογραφία και περιλαμβάνει το χρόνο του μαρτυρίου, το όνομα και το επάγγελμα ή την ιδιότητα του Νεομάρτυρα, όπου, ασφαλώς, ήταν δυνατόν να εξακριβωθεί. Χρονολογικά και ο πίνακας αρχίζει από το 1453 και επεκτείνεται μέχρι και το δεύτερο μισό του 19ου αι.
Οι Νεομάρτυρες στην ελληνική ιστορία
ΧΡΟΝΟΣ ΜΑΡΤΥΡΙΟΥ Μ Α Ρ Τ Υ Ρ Α Σ Ε Π Α Γ Γ Ε Λ Μ Α Ή ΙΔ ΙΟ Τ Η Τ Α
1463 Νικόλαος διάκων
1463 Ραφαήλ
1465 Ανδρέας ο Αργέντης
1478-1481 Κοσμάς
1492 Ιωάννης από την Τραπεζούντα έμπορος
1500 Μαλαχίας
1515 Γεώργιος χρυσοχόος
1520 Διονύσιος μοναχός
1520 Ιάκωβος βοσκός, έμπορος προβάτων και στο τέλος μοναχός
1520 Ιάκωβος Ιεροδιάκονος μοναχός
1522 Κυρμιδώληςή Κεμεδώλης ή Κρεμηδώλης
1522 Γαβριήλ
1526 Ιωάννης από τα Ιωάννινα ράπτης
1527(1507;) Μακάριος μοναχός
1536 Ιωάσαφ μοναχός
1547 Μιχαήλ Μαυρουδής αρτοπώλης
1551 Νικόδημος μοναχός
1554 Νικόλαος πλανώδιος παντοπώλης
1559 Θεοφάνης μοναχός
1564 Δημήτριος Τορνάρας
1564 Δούκας ο Μυτιληναίος ράπτης
1564 Ιωάννης Κουλικάς
1566 Κύριλλος
1568 Δαμιανός μοναχός
1575 Ιωάννης λεπτουργός
1589 Φιλοθέη η Αθηναία μοναχή
1590 Μακάριος μαθητευόμενος ράπτης
1601 Σεραφείμ αρχιεπίσκοπος
1611 Διονύσιος ο Σκυλόσοφος μητροπολίτης
1617 Νικόλαος υπάλληλος σε αρτοπωλείο
1622 Ιωάννης ο Βλάχος νεανίας
1628 Αββακούμ
1635 Θεόφιλος ναύτης
1643 Μακάριος
1650 Ιορδάνης λεβητοποιός
1652 Ιωάννης παιδί
1653 Αθανάσιος ιερομόναχος
1653 Συμεών ο Τραπεζούντιος χρυσοχόος
1655 Αθανάσιος ζωγράφος
1657 Δημήτριος εξισλαμίσθηκε παιδί, αργότερα έγινε υπηρέτης
Οθωμανού αξιωματούχου και μετά έγινε
ο ίδιος αξιωματούχος
1657 Νικόλαος ο Καραμάνος ή Κασσέτης
1657 Παρθένιος πατριάρχης
1659 Γαβριήλ πατριάρχης
1659 Παρασκευάς
1669 Ιωάννης ο Ναύκληρος ναύκληρος
1670 Αθανάσιος δημογέροντας
1672 Νικόλαος παντοπώλης
1676 Γαβριήλ «ο κράκτης» μοναχός
1679 Κυπριανός μοναχός
1680 Αγγελής χρυσοχόος
1680 Σταμάτιος
1680 Τριαντάφυλλος ναύτης
1681 Γαβριήλ αρχιεπίσκοπος
1681 Δαμασκηνός μοναχός
1684 Ζαχαρίας μητροπολίτης
1686 Απόστολος υπάλληλος σε ταβέρνα
1686 Ηλίας Αρδούνης κουρέας
1686 Ιωσήφ ο Χαλεπλής
1690 Θεόδωρος
1693 Γεώργιος Παΐζάνος ράπτης
1694 Ρωμανός μοναχός
1695 Ρωμανός ο Λακεδαίμων
1700 Αθανάσιος
1720 Αυξέντιος γουναράς και αργότερα ναύτης στον
οθωμανικό στόλο
1721 Αργυρή
1722 Νικόδημος
1726 Σάββας Νιγδελής ή Σαμολαδάς
1730 Παχώμιος πραματευτής
1732 Νικήτας ο Νισύριος παιδί
1732 Νικόλαος συγγραφέας
1743 Αναστάσιος ιερέας
1748 Χρίστος κηπουρός
1749 Ηλίας ο Τραπεζούντιος
1750 Αναστάσιος
1751 Κυράννα
1752 Γεώργιος ο Κύπριος υπηρέτης προξενείου
1754 Νικόλαος οικοδόμος
1763 Δήμος ή Δημήτριος ψαράς
1764 Ακυλίνα
1765 Παναγιώτης ο Καισσαρεύς νεανίας
1771 Δαμασκηνός . ιερομόναχος
1771 Μιχαήλ Πακνανάς κηπουρός
1771 Νικόλαος ο Μυτιληναίος
1772 Μιχαήλ ο Βουρλιώτης χαλκουργός
1774 Αντώνιος ο Αθηναίος δούλος
1774 Αθανάσιος
1774 Ιωάννης δούλος
1776 Πέτρος ο Πελοποννήσιος
1777 Αναστάσιος Χριστόδουλος ράπτης
1779 Κοσμάς ο Αιτωλός μοναχός
1782 Ζαχαρίας γουναράς
1782 Δημήτριος υπάλληλος οινοπωλείου
1784 Ιωάννης μοναχός
1786 Θεόδωρος έμπορος
1792 Μανουήλ δούλος
1793 Μεθόδιος επίσκοπος
1793 Μύρων ράπτης
1794 Αλέξανδρος ο Δερβίσης δερβίσης
1794 Αναστάσιος εμπορικός υπάλληλος
1794 Γεώργιος ή Χατζή Γεώργιος σαγματοποιός
1794 Μήτρος ή Δημήτριος εξισλαμίσθηκε παιδί
1794 Πελοποννήσιος αξιωματούχος
1794 Πολύδωρος πραματευτής
1795 Ζλάτα ή Χρυσή
1795 Θεόδωρος ο Βυζάντιος ζωγράφος
1796 Νικόλαος υπηρέτης
1800 Κωνσταντίνος
1801 Γεώργιος
1801 Μάρκος
1802 Δημήτριος ο Χιοπολίτης εμπορικός υπάλληλος
1802 Ιωάννης ο Χρυσοχόος χρυσοχόος
1802 Ιωάννης ο Νάννος υποδηματοποιός
1802 Λάζαρος βοσκός
1802 Λουκάς υπηρέτης
1802 Ζαχαρίας ιερομόναχος
1803 Δημήτριος ο Πελοποννήσιος κτίστης
1804 Ιλαρίων βοηθός εμπόρου
1806 Αργυρής μαθητευόμενος ράπτης
1807 Γεώργιος μαθητευόμενος λεπτουργός
1807 Δημήτριος μοναχός
1809 Νικήτας ιερομόναχος
1810 Προκόπιος μοναχός
1811 Ιωάννης γεωργός
1812 Γεράσιμος ο Καρπενησιώτης υπηρέτης
1813 Αγγελής γιατρός
1813 Δαβίδ μοναχός
1814 Ευθύμιος υπηρέτης
1814 Ιγνάτιος παιδί
1815 Παύλος σανδαλοποιός
1816 Ακάκιος υποδηματοποιός
1818 Αγαθάγγελος ο Εσφιγμενίτης ναύτης
1818 Γεδεών υπηρέτης
1818 Γεννάδιος μοναχός
1818 Ονούφριος μοναχός
1818 Χριστόφορος νεανίας
1819(1816;) Αναστάσιος ο Πανέρης καλαθοποιός
1819(1816;) Δημήτριος ο Μπεγιάζης
1819 Ιωσήφ μοναχός
1819 Κωνσταντίνος
1820 Νεκτάριος υπηρέτης
1820 Τιμόθεος ο Εσφιγμενίτης πρώτα εργαζόμενος και έπειτα μοναχός
1821 Γρηγόριος πατριάρχης
1822 Ιωάννης έμπορος
1822 Νικόλαος έμπορος
1822 Σταμάτιος έμπορος
1823 Γεώργιος παιδί
1824 Αγγελής
1824 Γεώργιος
1824 Μανουήλ
1824 Νικόλαος
1826 Μαρία
1835 Γεώργιος
1835 Γεώργιος ο νεώτερος δούλος
1835 Λάμπρος
1835 Μανουήλ δούλος
1835 Μιχαήλ δούλος
1835 Θεόδωρος δούλος
1838 Γεώργιος ιπποκόμος
1838 Παναγιώτης Γεώργιος υπηρέτης νεανίας
Αυτή η σημασία της θυσίας των Νεομαρτύρων επιβεβαιώνεται και από το γεγονός ότι ο βίος και τα μαρτύριά τους διασώθηκαν σε βιογραφίες, ενθυμήσεις και χρονικά. Ενδεικτικό είναι και το γεγονός ότι πολλοί Νεομάρτυρες, οι οποίοι είτε παιδιά ακόμη, βίαια εξισλαμίστηκαν είτε δελεάστηκαν από την εύκολη ζωή, όταν αποφάσιζαν να επανέλθουν στο χριστιανισμό μελετούσαν το βίο άλλων, που είχαν μαρτυρήσει για τον ίδιο λόγο πριν από αυτούς. Οι υπόδουλοι χριστιανοί, επίσης, για να αποκτήσουν τα λείψανα των Νεομαρτύρων κατέφευγαν στην εξαγορά ιθυνόντων και φυλάκων, για να τα θάψουν σε αυλές ναών, ή να τοποθετήσουν τα υπολείμματα από την φωτιά λείψανα τους στο Άγιο Βήμα των εκκλησιών, είτε έκοβαν κομμάτια από τα ματωμένα ρούχα των Νεομαρτύρων για να αντλήσουν δύναμη και κουράγιο για τον αγώνα τους, που ούτε εύκολος ήταν, ούτε βραχύχρονος διαγραφόταν.
Το 2021 λοιπόν αποτελεί μία συμβολική χρονιά για την Ελλάδα, καθώς η χώρα μας γιορτάζει φέτος τη μεγάλη επέτειο του σημαντικότερου σταθμού της νεότερης ιστορίας της: τα 200 χρόνια από την κήρυξη της επανάστασης και του αγώνα της εθνικής ανεξαρτησίας.
Στα 200 αυτά χρόνια που μεσολάβησαν, οικοδομήσαμε ένα σύγχρονο κράτος, μέλος της ευρωπαϊκής και παγκόσμιας κοινότητας, και κατακτήσαμε ένα υψηλό επίπεδο ευημερίας. Η πρόοδος αυτή συντελέστηκε μέσα από σκληρή δουλειά και συνεχείς αγώνες, περιόδους αλματώδους ανάπτυξης, αλλά και διαστήματα όπου αποκλίναμε, για κάποιον καιρό, από την πορεία μας.
Έτσι η φετινή επέτειος είναι μία ευκαιρία για να μελετήσουμε την πορεία αυτή, να αναλογιστούμε τις επιτυχίες και τα λάθη μας και, κυρίως, να αντλήσουμε διδάγματα για το μέλλον των παιδιών μας και του τόπου μας γενικότερα.