Η Ορθόδοξη Εκκλησία κατά την Οθωμανοκρατία-Τουρκοκρατία και η επανάσταση του 1821.

Του Νικολάου Χρ. Χριστοδουλάκη θεολόγου-ερευνητή

Η Οθωμανική αυτοκρατορία ήταν χαλιφάτο, δηλαδή δομημένη και οργανωμένη με βάση την ΘΡΗΣΚΕΙΑ.

Την αποτελούσαν τέσσερις εθνότητες-«μιλέτια», το Μουσουλμανικό, το Ορθόδοξο, το Εβραϊκό και το Αρμενικό.

Επικεφαλής όλων των εθνοτήτων ήταν ο Σουλτάνος.

Όλων των Ορθοδόξων της αυτοκρατορίας κι όχι μόνο των Ελλήνων ηγείτο ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, που ο εκάστοτε Σουλτάνος, όποτε ήθελε καταργούσε, εξόριζε ή οδηγούσε στην αγχόνη. Η θέση του εκάστοτε Πατριάρχη ήταν μαρτυρική κι αυτό αποδεικνύεται από τους έξι απαγχονισμούς Πατριαρχών και από τις δεκάδες «αλλαξοπατριαρχείες» που έχομε καθ’ όλη την διάρκεια της δουλείας.

Ο Σουλτάνος της άλωσης το 1453 Μεχμέτ Β.΄ παραχώρησε τα περίφημα «προνόμια» στην Ορθόδοξη Εκκλησία και τον Πατριάρχη της, αλλά αυτά κατεπατούντο, ανά πάσα ώρα και στιγμή, γιατί η εξουσία της Οθωμανικής αυτοκρατορίας από τον Σουλτάνο μέχρι τον τελευταίο πασά ήταν προσωποπαγής, δηλαδή ενεργούσαν όπως ήθελαν και δεν ελάμβαναν τίποτα υπ’ όψιν τους.

Γι αυτό κι έχομε, όπως το υποστηρίξαμε λίγο παραπάνω έξι απαγχονισμούς Πατριαρχών, 100 επισκόπων και 6.000 περίπου απλών ιερέων.

Καθ’ όλη την διάρκεια της Οθωμανικής δουλείας έχομε πάνω από 100 κινήματα-επαναστάσεις μέχρι το 1821.

Αναφέρομε μερικές απ’ αυτές, όπως του επισκόπου Τρίκκης Διονυσίου, που τον έγδαραν ζωντανό το 1611, αυτή του 1770 εδώ στην Κρήτη μας γνωστή κι ως επανάσταση του Δασκαλογιάννη, που κι αυτόν τον έγδαραν ζωντανό στο Μεγάλο Κάστρο, το σημερινό Ηράκλειο, όπου ο τόπος του μαρτυρίου του πήρε και τα’ όνομα του, πρόκειται για την σημερινή πλατεία Δασκαλογιάνη.

Κι ερχόμαστε στο 1809 που ο Αλή-Πασάς μετά από φρικτά βασανιστήρια παρέδωσε τον επαναστάτη παπά Θύμιο Βλαχάβα στον φανατισμένο μουσουλμανικό όχλο για να λυντσάρει, όπως έκανε και με τον περίφημο Κατσαντώνη και Χασιώτη το 1810, που αφού τους έπιασε ζωντανούς τους εξόντωσε συντρίβοντας τα κόκκαλα τους.

Κι όλα αυτά, αν οι πρόγονοι μας παρέμεναν Ορθόδοξοι. Γιατί αν γινόντουσαν μουσουλμάνοι, έπαυαν τα μαρτύρια τους, η εξοντωτική φορολογία και γινόντουσαν ένα με τον κατακτητή, δηλαδή Τούρκοι.

Αυτό το είδαμε ιδιαιτέρως στην Κρήτη και την Κύπρο με τους Τουρκοκρητικούς και τους Τουρκοκυπρίους.

Ποιος λοιπόν μπορούσε εκτός από την Ορθόδοξη Εκκλησία να κρατήσει πίστη, γλώσσα, εθνική συνείδηση απέναντι σε Σουλτάνους, πασάδες και γενίτσαρους;

Γι αυτό και το Κρυφό Σχολειό, που όχι μόνο δεν είναι μύθος αλλά ιστορική πραγματικότητα, που την διαλαλούν οι πηγές, το δημοτικό τραγούδι και βεβαίως τα πλείστα τοπωνύμια σ’ όλη την Ελλάδα, που ακόμα και σήμερα φέρουν την ονομασία «Κρυφό Σχολειό».

Συνυφασμένες με την Ορθόδοξη Εκκλησία ήταν και οι περίφημες κοινότητες των Ρωμιών, που βοήθησαν όχι μόνο στην οικονομική ανάπτυξη, αλλά και στην εθνική αυτογνωσία των ραγιάδων προγόνων μας, που μέσα από φοβερές συνθήκες, απέδειξαν στην πράξη, ότι ο Ρωμιός κι αν κατακτηθεί το σώμα του, μένει αδούλωτη η ψυχή του, γι αυτό δημιουργεί πολιτισμό, θεσμούς και παραδόσεις, που στο τέλος θα έφερναν το «ποθούμενο», δηλαδή τον ξεσηκωμό και την ελευθερία.

Αν η εκκλησία δεν στήριζε την επανάσταση, δεν θα είχε καμιά πιθανότητα επιτυχίας.

Γι αυτόν ακριβώς τον λόγο από τους 195-200 Ορθοδόξους αρχιερείς της Οθωμανικής αυτοκρατορίας οι 81 ήταν μυημένοι στη Φιλική Εταιρεία.

Συγκεκριμένα οι 73 έλαβαν μέρος στην επανάσταση και 42 φυλακίστηκαν ή βασανίστηκαν και 45 θυσιάστηκαν.

Στην Κρήτη μόνο ένας επίσκοπος διασώθηκε, ο Αρκαδίας Νεόφυτος. Όλοι οι άλλοι εξοντώθηκαν, με πρώτο τον μητροπολίτη Γεράσιμο, που καρατομήθηκε και ακολούθησαν ο Κνωσού Νεόφυτος, ο Χερσονήσου Ιωακείμ, ο Λάμπης Ιερόθεος, ο Σητείας Ζαχαρίας, ο Ρεθύμνης Γεράσιμος, ο Κυδωνίας Καλλίνικος- άφησε την τελευταία του πνοή στη φυλακή από τα βασανιστήρια και τις κακουχίες- το ίδιο και ο διάκονος του Αρτέμιος, ενώ ο Κισσάμου Μελχισεδέκ απαγχονίστηκε στις 19 Μαΐου 1821 στον πλάτανο της πλατείας της Σπλάντζιας Χανίων, ανήμερα της εορτής της Αναλήψεως.

Κι ερχόμαστε στον μαρτυρικό Πατριάρχη Γρηγόριο τον Ε.΄. Έχει αποδειχτεί από τις πηγές και πληροφορίες των Οθωμανών, ότι όχι μόνο ήξερε για την επανάσταση, αλλά την στήριξε και την βοήθησε, γι αυτό και απαγχονίστηκε από την Υψηλή Πύλη ως προδότης της αυτοκρατορίας.

Σημειωτέον, ότι σημαντικά πρόσωπα ιεραρχών και όχι μόνο, που ήταν πνευματικά του παιδιά ήταν Φιλικοί και πήραν μέρος στην Επανάσταση, όπως ο Δέρκων Γρηγόριος, ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, ο Σαλώνων Ησαίας, ο Παναγιώτης Σέκερης κι άλλοι.

Όσον αφορά τον Αφορισμό δεν ήταν δυνατόν να μην γίνει, γιατί διαφορετικά θα φαινόταν, ότι πίσω από την επανάσταση κρύβεται το Φανάρι, κάτι που θα έδινε το δικαίωμα στον Σουλτάνο να διατάξει γενοκτονία των Ορθοδόξων της αυτοκρατορίας βάσει των τότε θεσμίων και νόμων.

Επόμενος ο Πατριάρχης με τον εικονικό αυτό αφορισμό έσωσε το Γένος.

Όσον αφορά την ιστορία της Αγίας Λαύρας, αν ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ευλόγησε την επανάσταση είναι γεγονός, που δεν σηκώνει καμιά αμφισβήτηση.

Συγκεκριμένα στις 17 Μαρτίου 1821 εορτή του αγίου Αλεξίου- όπου και βρίσκεται η κάρα του δωρεά των Παλαιολόγων στη μονή- συγκεντρώθηκαν οι πρόκριτοι της Βόρειας Πελοποννήσου, όπου και αποφάσισαν τον γενικό ξεσηκωμό στις 25 Μαρτίου ή στις 23 Απριλίου ή ακόμα και στις 21 Μαΐου. Εκεί ευλογήθηκε και το περίφημο Λάβαρο της Αγίας Λαύρας. Οι πρόκριτοι μπορούσαν να συγκεντρωθούν μόνο σε θρησκευτικές γιορτές για να μην προξενήσουν υποψίες στους Τούρκους, γι αυτό και έθεσαν ως αφετηρία της επανάστασης τις γιορτές του Ευαγγελισμού, του Αγίου Γεωργίου ή των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης.

Και κάτι που κρύβουν οι αρνητές της Αγίας Λαύρας, ο Παλαιών Πατρών Γερμανός στην πλατεία του Αγίου Γεωργίου Πατρών ευλόγησε τα όπλα των επαναστατών, μόνο που σήμερα ονομάζεται 25^ης Μαρτίου.

Και αυτό είναι γεγονός ιστορικά αποδεδειγμένο.

Όπως και η άρνηση του τότε Πάπα της Ρώμης να δώσει άδεια στην αντιπροσωπεία των επαναστατημένων Ελλήνων να περάσει από τα όρια του κράτους του και να κατευθυνθεί στη Βερόνα, όπου γινόταν το περίφημο Συνέδριο των τότε ηγετών της Ευρώπης το 1822.

Την Ελληνική αντιπροσωπεία αποτελούσαν ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, ο Γεώργιος Μαυρομιχάλης κι ο Ανδρέας Μεταξάς.

Θα έπρεπε να γράψομε ολόκληρη πραγματεία ιστορική για να αναφερθούμε και σ’ άλλους ιεράρχες, όπως στον Ταλαντίου Νεόφυτο, Ανδρούσης Ιωσήφ, Ρωγών Ιωσήφ, που πρόσφερα τα πάντα για τον Αγώνα του Γένους υπέρ πίστεως και Πατρίδος.